Miras Dergisi

Anadolu: Unutulmuş Kutsal Topraklar

Kutsal Topraklar’dan söz edildiği zaman hemen İsrail, Filistin akla gelir. Oysa tarih Anadolu topraklarından, eski ve Antlaşma döneminde yaşamış nice yolcunun, nice kervanın, nice Tanrı adamının, nice elçinin geçtiğini fısıldar, nice kilisenin kurulduğunu yazar. İlk Hıristiyan kiliselerinin kurulduğu bölgeler arasında Anadolu’nun özel bir yeri bulunmaktadır.

Keçi yollarından, uçurumların kıyılarından, doğanın bıçağıyla yarılmış vadilerden geçen kişilerden biri, iman babası İbrahim’dir. Biri elçi Pavlus’tur, Petrus’tur. Kutsal Kitap’ta bir çok önemli olayın geçtiği yerlerden biri de Anadolu’dur. Hıristiyanlık için oldukça önemli bir tarihi merkezdir Anadolu. Eski Antlaşma, sınırlı olsa da, Anadolu, Anadolu halkı ve bu halkların erken tarihi hakkında bilgi sunar.

Ağrı Dağı’ndan (Ararat) Vahiy’de geçen yedi kiliseye dek, Kutsal Kitap’taki bütün olaylar Anadolu’da geçer. Anadolu toprakları, Hıristiyanlık inancının yayılma alanıdır. Hıristiyanlık bu topraklarda tomurcuklanıp gelişti. “Aden’den bir ırmak doğuyor, bahçeyi sulayıp orada dört kola ayrılıyordu. İlk ırmağın adı Pişon’dur. Altın kaynakları olan Havila sınırları boyunca akar. Orada iyi altın, reçine ve oniks bulunur. İkinci ırmağın adı Gihon’dur, Kûş sınırları boyunca akar. Üçüncü ırmağın adı Dicle’dir, Asur’un doğusundan akar. Dördüncü ırmak ise Fırat’tır” (Yar.2:10-14). Dicle Irmağının kaynak kolları Güneydoğu Anadolu bölgesindedir, toplam uzunluğu 1900 km.’dir. Anadolu’daki kesimi 523 km. olan büyük akarsu, Toroslar’ı derin bir boğazla yararak Diyarbakır havzasına girer. Diyarbakır’ı geçtikten sonra doğuya doğru akarak, Cizre’de Anadolu sınırlarının dışına çıkar. Fırat’ın Erzurum yakınında doğan batıdaki kolu Karasu, Erzurum Ovası’nı aşar; doğudaki kolu Murat, Van Gölü’nün kuzeyinde, Ağrı Dağı’nın batı kolunun yamaçlarında ortaya çıkar. İki kol Elazığ’ın kuzeybatısında birleşerek asıl Fırat’ı oluşturur. Güneydoğu Toroslar’ın batı ucunu dar boğazlar içinde aşan Fırat, Birecik’te Suriye düzlüğüne ulaşır.

Nuh’un üç oğlundan biri Sam’dı. (Yar.6:9-10 “Nuh’un öyküsü şöyledir: Nuh doğru bir insandı. Çağdaşları arasında kusursuz biriydi. Tanrı yolunda yürüdü. Üç oğlu vardı: Sam, Ham, Yafet”). Sam’ın oğullarından Asur, Lut ve Aram halklarıyla birlikte Anadolu’da yaşadılar. (1.Ta.1:17 Sam’ın oğulları: Elam, Asur, Arpakşat, Lud, Aram, Ûs, Hul, Geter, Meşek). Bu kişiler Anadolu tarihinde önemli rol oynamışlardır. Asur, Dicle ile Fırat arasında kalan bölgede yaşadılar. İki ırmak arasında kalan bu verimli bölgeye, “Mezopotamya” denir. Asur halkı ticaretle uğraşırdı. Hititliler’le ilişkileri iyiydi. Bunlarla ilgili bulgular Ankara’da ki Arkeoloji müzesinde sergileniyor. Lud, Lidyalılar’ın atası olduğu düşünülüyor[1]. İzmir ve Sardis arasında kalan yörede yaşarlardı. Aram, Aramlılar’ın (Süryaniler’in) atasıdır. Güneydoğu Anadolu’da Mezopotamya’da yaşarlardı. Gomer’in oğulları Aşkenaz, Rifat, Togarma da Anadolu’nun değişik bölgelerine yerleşmişlerdi. (Yar.10:2-3) Yafet’in oğulları: Gomer, Magog, Meday, Yâvan, Tuval, Meşek, Tiras. Gomer’in oğulları: Aşkenaz, Rifat, Togarma. Aşkenaz’ın soyundan gelen Aşkenazlılar Anadolu’nun kuzeyine yerleşmiş, sonra da Akdeniz kıyılarına göç etmişler. Rifatlılar Anadolu’nun Karadeniz çevresinde, Togarma halkıysa Malatya’nın güney çevresinde yaşıyorlardı. Daha neler neler? Ağrı Dağı (Ararat) mı? Kutsal Kitap Nuh’un gemisinin Ağrı Dağı’na oturduğunu yazar. “Gemi yedinci ayın on yedinci günü Ararat dağlarına oturdu” (Yar.8:4). Arkeologlar, tarihçiler yıllardır Ağrı Dağı’na gidip araştırmalar yapıyor. Ağrı Dağı, Ararat olarak da bilinir. Anadolu’nun en yüksek dağı. Doğu Anadolu bölgesindedir.

Harran, Güneydoğu Anadolu bölgesinde Urfa iline bağlı ilçe. İ.Ö. 2400 yıldan beri bilinen Ay tanrısına tapılan “Sin” Tapınağı’yla ünlüdür. İman babası İbrahim Harran’da yaşardı. Kutsal Kitap’ta şöyle yazılıdır: “Terah, oğlu Avram’ı, Haran’ın oğlu olan torunu Lut’u ve Avram’ın karısı olan gelini Saray’ı yanına aldı. Kenan ülkesine gitmek üzere Kildaniler’in Ur Kenti’nden ayrıldılar. Harran’a gidip oraya yerleştiler. Terah iki yüz beş yıl yaşadıktan sonra Harran’da öldü” (Yar.11:31-32). Hz. İbrahim Kenan’da yerleşmesine rağmen yine de Harran onun vatanı sayılırdı. Oğlu İshak’ı evlendirme zamanı gelince, Harran’daki akrabalarını unutmadı. “Yerin göğün Tanrısı RAB’bin adıyla ant içmeni istiyorum. Aralarında yaşadığım Kenanlılar’dan oğluma kız almayacaksın. Oğlum İshak’a kız almak için benim ülkeme, akrabalarımın yanına gideceksin” (Yar.24:3-4).

İbrahim’in yeğeni Harran’da yaşıyordu. İbrahim’in uşağı, İbrahim’in akrabası Betuel’in kızı Rebeka ile tanıştı, sonra İshak’a eş olarak aldı. Yakup, kardeşi Esav’dan kaçıp Harran’a gitti. Yakup orada yıllarca kaldı. Evlendi. Benyamin dışındaki öbür oğulları orada doğdu.

Yeni Antlaşma, yani Hıristiyanlık dönemine gelince, en önemli olaylar Anadolu’da geçti. Pavlus, Tarsus’ta doğdu, büyüdü. Pavlus’un yaşadığı ev ve bahçesinde kuyunun kalıntıları antik yerleşimin en önemli yapıtlarıdır. Antakya bugün mozaikleriyle, kapılarında el şeklinde tutacakları olan evleriyle, büyük İskender’in generallerinden birinin yaptırdığı kalesinin üzerinden uçan güvercinleriyle, doğu ve batı kültürlerinin kesişme noktasıdır. İ.Ö. 306-280 yılları arasında yarım milyona ulaşan nüfusu ile Roma ve İskenderiye’den sonra zamanın üçüncü büyük ve önemli kentiydi. Antakya’nın Hıristiyanlık tarihi içinde özel bir yeri vardır. Çünkü, İsa’ya inananlara ilk kez Antakya’da Hıristiyan adı verildi. “Sonra Barnaba, Saul’u aramak için Tarsus’a gitti. Onu bulunca da Antakya’ya getirdi. Böylece Barnaba’yla Saul bir yıl boyunca oradaki inanlılar topluluğuyla bir araya gelerek büyük bir kitleyi eğittiler. Öğrencilere ilk kez Antakya’da Mesihçiler adı verildi” (Elç.11:25-26). Hıristiyanlar’ın ilk kiliselerinden biri olan aziz Petrus kilisesi burada kuruldu. Kutsal Ruh’un buyruğuyla Pavlus’la müjdeci arkadaşları Antakya’dan batıya doğru Anadolu’yu karış karış dolaştılar. Selefkiye’ye[2], Perge Kenti’ne[3], Pisidya’ya (Yalvaç)[4], Konya’ya[5], Likaonya’nın Listra ve Derbe[6] kentlerine, Galatya bölgesine[7] (bugünkü Ankara çevresi), Misya’ya, Troas’a[8], Efes’e[9], Asos’a[10] gittiler. Vahiy’de geçen yedi kilise küçük Asya denilen bölgede (Ege bölgesinde) kurulmuştu. Efes kilisesi (Vahiy 2:1-7), İzmir kilisesi (Vahiy 2:8-11), Bergama kilisesi (Vahiy 2:12-17), Tiyatira kilisesi (Akhisar) (Vahiy 2:18-29), Sart kilisesi (Vahiy 3:1-6), Filedelfya kilisesi (Alaşehir) (Vahiy 3:7-13), Laodikya kilisesi (Pamukkale) (Vahiy 14:22) I. yy bitmeden kurulmuş kiliselerdi. Hepsinin kalıntıları duruyor ve her yıl binlerce kişi tarafından ziyaret ediliyor. Pavlus’un, Petrus’un ya da öbür elçilerin gitmediği yerlerde de kiliselerin kurulduğunu Petrus yazıyor: “Mesih İsa’nın elçisi ben Petrus’tan Pontus, Galatya, Kapadokya, Asya İli ve Bitinya’ya dağılmış ve buralarda yabancı olarak yaşayan seçilmişlere selam!” (1Pe.1:1).

Likya, kaya mezarlarıyla ve Noel baba kilisesiyle (Aziz Nikolas), turist akınına uğrayan Derme. Ayrıca ilk dört evrensel (ekümenik) konsiller de Anadolu’nun İznik, Efes, Kalkedonya (Kadıköy) ve İstanbul kentlerinde gerçekleşti. Kilise tarihi açısından çok önemli bu yerlerin kalıntıları görülebilir. Birinci yüzyılda Hıristiyanlığın ilk yayıldığı ve ilk kilise topluluklarının kurulduğu toprak olan Anadolu’nun, batı Hıristiyanlarınca unutulmuş olması üzücüdür. Böylece Hıristiyanlık inancı, Hıristiyanlık öncesi Anadolu uygarlığına yepyeni bir uygarlık daha eklemiştir. Asırların içinde atalarımızın bu topraklara yerleşmesiyle[11], Anadolu bugünkü muhteşem zenginliğine kavuşmuştur.


[1] Anna Edmounts, Anatolia and its Biblical visionaries.

[2] Elç-İş 13:4-12

[3] Elç-İş 13:13-16

[4] Elç-İş 13:14-16

[5] Elç-İş 13:50-51 / 14:1-4

[6] Elç-İş 14:5-6

[7] Elç-İş 16:6

[8] Elç-İş 16:8

[9] Elç-İş 19:1

[10] Elç-İş 20:13

[11] Turgay Üçal, “Anadolu’ya Sesleniş”.

Behnan Konutgan

Pastör ve Teolog

2 Yorum

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.

  • Congratulations. These facts are very interesting. I am Brazilian and lived a few years in Turkey and knew each place mentioned in this article. And I also wrote a tour guide citing these facts.

  • İyi günler 07.01.2023 tarihinde rüya gördüm. Halam bana havila ile bilgi verdi fakat havila sözcüğünü ilk defa rüyamda duydum. Şaşırdım. Hala çözmeyen çalışıyorum

Bizi takip edin!

Sosyal medya hesaplarımızdan bizi takip ederek dergimizle ilgili son güncellemelerden haberdar olabilirsiniz.

Your Header Sidebar area is currently empty. Hurry up and add some widgets.